Kratak istorijat

KRATKI ISTORIJAT NASELJENIH MESTA U OKOLINI MATARUŠKE BANJE

Prvo naseljeno mesto u neposrednom okruženju Mataruške Banje pominje se kao selo Papratnica (današnji zaseok Papratna - selo Mataruge) po turskim podacima a posle urađenog popisa stanovništva 1476, prvi naziv Mataruge pominje se u turskim spisima 1560. god. Danas imamo Papratnu lociranu na samoj desnoj obali Ibra dok se pojam Mataruge vezuje za visoravan naseljenu tokom XIX veka porodicom koju formira Radič Baltić koji iz Brezove 1770. godine dolazi na područje Mataruške Banje. Radič Baltić je umro 1814. godine i zajednički je predak današnjih Baltića koji naseljavaju pomenutu visoravan Mataruga.
Na mestu današnjeg parka Mataruške Banje austrijski vojni dokumenti opisuju močvaru "Lojanik" koja se pruža prema manastiru Žiči uz korito reke Ibar. Na levoj obali Ibra krajem XV-tog veka pominje se naselje Janok, a današnje naselje Konarevo čiji je Janok samo jedan deo, pomenut je u žičkoj Darovnici Stevana Nemanjića. Naselje je postojalo tokom cele vladavine Turaka a popisom iz 1476. godine naznačeno je kao prvo selo Magličkog zijameta sa 42 domaćinstva i pijacom koja se održava jednom sedmično.
Današnje Kraljevo je u doba turske vladavine poznato kao Rudo-polje, a dokumenti turske poreske uprave u drugoj polovini XV veka ovo selo pominju kao selo Magličke nahije brveničkog kadiluka. Po vlaškom Knezu Rudog polja naselje dobija ime Karanovac (Knez Karan). Prva opsežna istraživanja na arheološkim lokalitetima u području Konareva obavljena su između prvog i drugog svetskog rata. Otkriveni su arheološki ostaci koji pripadaju vremenu dolaska Slovena na područje Balkana. Kasnija istraživanja, u velikoj meri obustavljena zbog nedostatka novca, ukazuju na postojanje znatno starijih naseobina koja pripadaju periodu vinčanske kulture.
Polovinom juna 1897. godine došlo je do velike poplave Ibra koju je po sećanju opisao pokojni Milutin Baltić (1892-1995). Poplavu je opisao kao uzrok masovnog pomeranja stanovništva sa područja Mataruškog polja na visoravan Mataruga. Stanovnici su više meseci upotrebljavali čamce kako bi prelazili preko poplavljenog područja. Povlačenjem vode menja se i korito Ibra a na mestu sadašnjeg parka Mataruške Banje pojavljuje se topla i smrdljiva voda.
Šef tadašnje poreske uprave u Kraljevu, Milutin Vesnić, izlazi na teren kako bi smanjio poresku osnovicu vlasnicima zemlje gde se pojavljuje smrdljivo blato po kome ne uspevaju zasađene kulture. Milutin Vesnić je pretpostavio da se po povlačenju Ibra spontano pojavio termalni izvor i pretpostavio je da se tu radi o lekovitoj sumpornoj vodi. Pozvao je sreskog lekara Dimitrija Antića kako bi čuo njegovo mišljenje o novotkrivenoj vodi. Dr Antić uzima uzorak vode i šalje je Hemijskom institutu u Beograd gde od upravnika Instituta dr Marka Leka dobija izveštaj po kome pored sumpora i sumpor-vodonika analizirana voda ima i natrijum karbonat, što bi moglo biti upotrebljeno za lečenje hroničnih reumatoloških oboljenja. U međuvremenu lokalno stanovništvo produbljuje postojeći termalni izvor samoinicijativno koristeći sumporne vode. S obzirom na veliko interesovanje obolelih za novootkrivenu vodu meštani izgrađuju otvorena kupatila uz izgradnju dolapa koji omogućava promenu vode na mestima izgrađenih kupki. Vrlo brzo izgrađuju se kolibe koje vlasnici izdaju korisnicima Mataruške Banje.
Kako je osnovno prevozno sredstvo toga doba bila volovska zaprega to se često dopremaju i drvene kace koje koriste mesto kada. Prota Savatije Božić sa nekoliko bogatih trgovaca iz Kraljeva osniva akcionarsko društvo "Mataruška Banja". Državna administracija, inače nadležna za prirodna bogatstva, proglasila je vodu Mataruške Banje lekovitom ali je upotrebu vode i dalji razvoj mesta prepustila novoformiranom društvu.
Tokom 1900. godine društvo zida dva kupatila, žensko i muško, a 1907. godine društvo podiže još dva bazena. U većem bazenu kupaju se bolesnici koji boluju od "otvorenih rana" (najverovatnije se radilo o dekubitalnim ulceracijama, ulcus cruris-u, ekcemima, dermatitisima i dermatozama različitih etiologija). U manjem bazenu, koji je zapravo predstavljao rezervoar sumporne vode, stavljeno je blato koje je dovoženo iz okoline Kraljeva tokom jeseni. Mešajući blato sa sumpornom vodom isto je prodavano po preporuci banjskih lekara i pacijenti su ga nosili kući stavljajući ga na obolelo mesto.
1907. godine u sklopu izgrađenih bazena podiže se još jedna prostorija gde se smešta deset betonskih kada. Kako bi se dobila veća izdašnost izvora društvo vrši dodatno iskopavanje i prošireni bunar oprema benzinskim motorom radi upumpavanja vode. Iste godine počinje zidanje ambulante sa četiri prostorije koja je restaurirana 2001. godine.
Uoči prvog svetskog rata podignuta je električna centrala na ćumur. Struja se koristi za ispumpavanje sumporne vode ali i za sezonsku javnu rasvetu. Tek 1946. godine Mataruška Banja dobija permanentno napajanje električnom energijom.
Prve specijalno zidane zgrade za potrebe banjskih pacijenata bile su vila "Žiča" i vila "Kraljevo" podignute 1911. godine. Vila "Kraljevo" posle Drugog svetskog rata menja naziv u stacionar "Maričić", dok je vila "Žiča", teško oštećena usled bombardovanja Mataruške Banje, renovirana.
1923. godine akcionarsko društvo izgrađuje još jedan bunar, a 1924. godine podiže tzv. novo kupatilo sa 38 kada koje počinje da prima pacijente sledeće godine ali ostaje u upotrebi tokom banjske sezone. Posle Drugog svetskog rata i objekti akcionarskog društva i privatni objekti, u međuvremenu podignuti u Mataruškoj Banji podležu zakonu o nacionalizaciji a tadašnje Ministarstvo zdravlja proglašava nepotrebnim upotrebu lekovitog blata kao adjuvantne terapijske procedure. 1947. godine iskopan je još jedan bunar dubine 7,5 m a bunar br. 2 produbljen je na 8 m. 1948. godine otvoren je bunar br. 4 sa najtoplijom vodom koja dolazi sa dubine od 11,5 m. Izmerena temperatura iznosila je 52° C na izlazu iz bunara. Vremenom se temperatura vode smanjila na 42° C.
Desetak godina kasnije znatno savremenijom tehnologijom postavljaju se dublje bušotine i ponovo se dobija voda toplote 52° C.
1951. godine, sredinom januara, u objektu vile "Kraljevo" (sada stacionar "Maričić") otvara se prvo zimsko kupatilo sa trinaest kada punjenih sumpornom vodom iz novodobijenih bušotina. Ujedno, zahvaljujući i otvaranju kupatila ali i kuhinjskog bloka stacionar "Maričić" postaje ustanova koja prima pacijente tokom cele godine.
Stacionar "Maričić" 1961. godine postaje centar za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju reumatoloških i ginekoloških oboljenja. 1958. godine uz postojeću vilu "Ibar", koja je inače opštinsko zdanje, izgrađen je centar za rehabilitaciju koji 1961. godine postaje Stacionar II za razliku od vile "Maričić" koja se tretira kao Centar ili Stacionar I.
2003. godine, februara meseca započela je restauracija Centra II. Penziono-invaldski fond 1975. godine završava zgradu Zavoda za rehabilitaciju "Agens" koji je povezan toplom vezom sa Stacionarom II. Zavod za rehabilitaciju i fizikalnu terapiju se odvaja kao posebna ustanova od prirodnog lečilišta Mataruške i Bogutovačke Banje i kao takav registruje 1974. godine. Do 1986. godine i dalje je u upotrebi, ali samo u sezoni, stacionar "Maričić", 1999. godine u njega se smešta 208 lica proteranih sa područja Kosova.
Od 1992. godine u Zavod za rehabilitaciju i fizikalnu terapiju dolaze i prvi ranjenici sa prostora bivše Jugoslavije posle ratnih dejstava u Vukovaru i Kninu, a potom i iz Bosne i Hercegovine. Ostaju na lečenju a potom i smeštaju do 1998. godine. Zbog nedostatka sredstava Zavod za rehabilitaciju nije bio podvrgnut repariranju niti su postojala sredstva za tekuća održavanja. Prvi radovi reparacije objekta počinju posle događaja od 5. oktobra 2000-te godine. Uz zanavljanje opreme neophodne za obavljanje osnovne delatnosti Zavoda u prvoj polovini 2003. godine okončan je postupak proširenja imovine Zavoda u sklopu razmena nepokretnosti Ministarstva unutrašnjih poslova i Ministarstva zdravlja. Tako u posed Zavoda za rehabilitaciju i fizikalnu terapiju dolazi i bivši žandarmerijski dom, vila "Morava". 2002. godine zbog nestašice vode u lokalnom vodovodu otvoren je bunar u kome je na dubini od 8 m dobijena mineralna voda sa znatnom količinom magnezijuma.